Vrouwen in België hebben vandaag een levensverwachting van 85 jaar. Dit betekent dat zij meer dan de helft van hun volwassen leven in de menopauze doorbrengen. Volgens Belgische statistieken zullen Belgische vrouwen in 2070 een levensverwachting hebben van ongeveer 90 jaar. Ter gelegenheid van Wereld Menopauzedag spraken we met Dr. Martine Dehandschutter, hoofd van de afdeling Gynaecologische Chirurgie in de Iris Ziekenhuizen Zuid.
Wat is de menopauze?
"De gemiddelde leeftijd voor de menopauze is 51,5 jaar. De menopauze wordt gedefinieerd als het volledig uitblijven van de menstruatie gedurende 12 opeenvolgende maanden. Vóór de leeftijd van 45 jaar spreken we van een vroege menopauze. Vóór de leeftijd van 40 jaar spreken we van een voortijdige menopauze, die vaak genetisch bepaald is. De menopauze kan natuurlijk zijn of worden veroorzaakt door een behandeling (chemotherapie, radiotherapie, bepaalde medicijnen) of door een chirurgische ingreep (verwijdering van de eierstokken). De menopauze hoeft niet alleen iets te zijn dat men ‘moet ondergaan’, maar kan ook een overgang zijn die men actief kan begeleiden.
En de perimenopauze?
De perimenopauze is de overgangsperiode waarin de eierstokken minder actief worden. De eerste tekenen verschijnen: onregelmatige menstruatie, opvliegers, slaapstoornissen, concentratieproblemen (brain fog = hersenmist), stemmingswisselingen, gewrichtspijn of gewichtsschommelingen.
“Het moeilijkste is vaak de combinatie van opvliegers en dus slecht slapen: het is een echte vicieuze cirkel”, benadrukt Dr. Dehandschutter.
Een verschillende ervaring voor elke vrouw
Elke vrouw beleeft deze fase anders. Sommigen hebben weinig symptomen, anderen hebben er intens onder te lijden. De duur en intensiteit variëren: enkele maanden voor sommigen, meerdere jaren voor anderen.
Welke oplossingen zijn er om deze fase beter door te komen?
“De meest efficiënte behandeling blijft hormoontherapie, maar dat is niet de enige optie.” De behandeling is tegenwoordig beter gedoseerd, wordt beter verdragen en is aangepast aan het aan het profiel van elke vrouw, of het nu gaat om transdermale gels, natuurlijk progesteron of minimale doses. Hormonen (oestrogenen, in combinatie met progesteron om het baarmoederslijmvlies te beschermen) dienen niet alleen om symptomen zoals opvliegers, droogheid of stemmingswisselingen te verlichten: ze kunnen ook preventieve voordelen bieden, met name voor de botdichtheid en de lichaamssamenstelling.
Er bestaan ook niet-hormonale oplossingen, waaronder een nieuwe behandeling die zich rechtstreeks richt op de kern van de temperatuurregeling in de hersenen.
Ten slotte kunnen lokale behandelingen worden voorgesteld om vaginale droogheid te verbeteren, urinewegproblemen te voorkomen of pijn tijdens het vrijen te verlichten.
Naast hormonen zijn ook ‘levensstijlfactoren’ van belang: een aangepast voedingspatroon (het metabolisme vertraagt), regelmatige lichaamsbeweging (met name spierversterkende oefeningen), het vermijden van tabak en alcohol, voldoende slaap, stressbeheersing en sociale steun. Deze factoren helpen vrouwen om deze periode in betere omstandigheden door te komen.
Vooroordelen ontkrachten
Er bestaan nog steeds veel misvattingen over hormoonbehandelingen en borstkanker. Tegenwoordig tonen studies duidelijk aan dat borstkanker multifactorieel is, waarbij verschillende factoren verband houden met levensstijl en genetica. De risico's van hormoongebruik zijn afhankelijk van het type behandeling, de leeftijd en het medische profiel van elke vrouw. We beschikken nu over tientallen jaren wetenschappelijke ervaring, waardoor artsen betrouwbare, beter gedoseerde en aangepaste behandelingen kunnen aanbieden.
Zij erkent de risico's (onverwachte bloedingen, risico op trombose, enz.), maar benadrukt het verschil tussen relatief risico en absoluut risico, en het recht van vrouwen op een weloverwogen keuze.
Daarom blijft zelfs na 50 jaar follow-up door een gynaecoloog essentieel om de individuele situatie te beoordelen, mogelijke gezondheidsproblemen (borstkanker, baarmoederhalskanker, osteoporose, hart- en vaatziekten) op te sporen en de behandeling aan te passen.
De beslissing over een hormonale behandeling van de menopauze is het resultaat van een menopauzeconsultatie waarbij de patiënte en de arts alle voor- en nadelen van de behandeling bespreken, met het oog op een goede levenskwaliteit ondanks somatische veroudering. Onze levensverwachting neemt toe, maar we willen vooral goed, actief en voldaan leven. De menopauze die we vandaag de dag doormaken, is anders dan die van onze voorouders.
Een levensfase die begeleiding vereist
De menopauze brengt een groot aantal symptomen met zich mee, maar de meeste vrouwen zullen slechts enkele daarvan ervaren: opvliegers, veranderingen in de menstruatiecyclus, slaapstoornissen, stemmingswisselingen, droge huid, droog haar en vaginale droogheid, urine-incontinentie, hoofdpijn, vermoeidheid en gewichtstoename.
Op langere termijn verzwakt de afname van oestrogeen de botten en verhoogt het risico op osteoporose. Ook hart- en vaatziekten komen vaker voor: tien jaar na de menopauze is het risico voor vrouwen even groot als voor mannen van dezelfde leeftijd.
Enkele maatregelen kunnen helpen om deze fase door te komen: eet evenwichtig en verrijk uw voeding met calcium, vermijd tabak, drink minder alcohol, doe aan sport (wandelen, fietsen, zwemmen), beoefen ontspanningstechnieken (yoga, meditatie, tai-chi), verzorg uw lichaam (hydratatie, massages, huidverzorging) en onderhoud een sociaal netwerk en stimulerende activiteiten.
De kijk van de samenleving veranderen
De menopauze moet worden beschouwd als het tweede deel na een intermezzo. Dit intermezzo bestaat uit een biologische en emotionele omwenteling die de stemming, het lichaam en de referentiepunten hertekent. Maar in onze samenleving wordt deze overgang nog te vaak met stilzwijgen en onverschilligheid omgeven, bij gebrek aan voorlichting en open gesprekken.
Dit taboe heeft een prijs. Want wanneer vrouwen de veertig gepasseerd zijn, mogen ze niet naar de achtergrond worden verdrongen. Integendeel, ze moeten worden ondersteund en erkend in deze overgang, die het begin van een nieuwe levensfase kan betekenen.
De menopauze is geen ziekte. Het is niet het einde van een cyclus, maar een nieuw hoofdstuk, mits er gepaste medische begeleiding en veranderingen in de levensstijl. Met de juiste begeleiding kan het een positieve ervaring worden, in plaats van een stille beproeving.
“Het is betreurenswaardig en economisch gezien onlogisch dat maar weinig hormonale behandelingen door de sociale zekerheid worden terugbetaald”, zucht Dr. Dehandschutter. Een vrouw in de menopauze heeft ervaring in haar werk, ze helpt bij de zorg voor oudere familieleden en ondersteunt haar kinderen die aan hun professionele en gezinsleven beginnen. Dit herinnert ons eraan dat de gezondheid van vrouwen, vooral in deze fase van hun leven, niet naar de achtergrond mag worden verdrongen."
En als de menopauze nu eindelijk een maatschappelijk onderwerp zou worden?